نقش زنان در گسترش و دفاع از اسلام

مقدمه

در این مقاله سعی داریم به بررسی حضور زنان در جامعه صدر اسلام و تأثیر خدمات آنها در پیشرفت این دین مبین بپردازیم.

ظهور اسلام در جامعه عرب جاهلی تحولات بنیادین و ریشه دار ایجاد کرد و زنان به عنوان نیمی از اعضای آن جامعه، در ایجاد این نهضت و امتداد آن نقشی غیر قابل انکار داشتند.

حضور زنان و خدمات آنها برای به ثمر رساندن نهال نوپای اسلام ضروری بوده است.

چه کسی میتواند نقش بی بدیل حضرت خدیجه علیها السلام در پیشرفت دعوت پیامبر را انکار کند؟ یا بر تلاشها و حمایتهای حضرت زهرا سلام الله علیها از پیامبر اکرم و امیر المومنین على علیه السلام سرپوش بگذارد؟ حضرت زهرا در بسیاری از مقاطع حساس تاریخ صدر اسلام مثل فتح مکه با پدر بزرگوار و همسر گرامی اش همراه بود. ایشان پس از رحلت پیامبر نیز در دفاع از اسلام و در صحنه های سیاسی و اجتماعی تلاش بسیار کرد.

اینطور نقل شده که پس از ماجرای غصب فدک وقتی حضرت زهرا (س) شهادت ها و مباحث استدلالی خود را بی اثر دید، خطاب به ابابکر فرمود:

«سوگند به خدا از این پس هرگز با تو سخن نخواهم گفت. سوگند به خدا شکایت تو را در هر نماز به خداوند خواهم نمود.»

به علاوه حضور ایشان در جریان مباهله، نشان دهنده جایگاه معنوی و عظمت روحی آن بزرگوار بود. این حضور همچنین پاسخی محکم به کسانی است که زنان را محروم از استعداد لازم برای درک مراتب بالای توحید و یکتاپرستی میدانند.

از جمله زنان با شهامت که تاریخ صدر اسلام از او به نیکی یاد میکند، سهله دختر ملجان که کنیه اش ام سلیم بود می باشد. وی در دوره جاهلیت با مردی به نام مالک ازدواج کرد و پس از بعثت پیامبر (ص) مسلمان شد و  شوهرش را نیز به اسلام آوردن تشویق نمود تا مالک نیز مسلمان گردید. پس از به شهادت رسیدن همسرش توسط دشمنان اسلام، مردی به نام ابوطاحه که هنوز مشرک بود به خواستگاری او آمد. سهله به او گفت تو سنگی را می پرستی که برای تو سود و زیانی ندارد. یا بر چوبی سجده می کنی که ساخته دست یک نجار است و از این کار فایده ای نمیبری! این جمله بر دل طلحه نشست و مسلمان شد. سهله نیز مسلمان شدن ابو طلحه را مهریه خود دانست.

مثال دیگر فاطمه بنت خطاب همسر سعید بن زید و خواهر عمر بن خطاب میباشد که او و همسرش از اولین کسانی بودند که اسلام آوردند و در راه تعالی اسلام تلاشهای زیادی انجام دادند. به گفته تاریخ، عمر بن خطاب با تأثیر از این دو به اسلام روی آورد.

از دیگر تاثیرگذاری های زنان در استحکام اجتماعی اسلام، حضور و مشارکت آنان در مسئله بیعت می باشد. جریان بیعت اهل یثرب با پیامبر در مرحله اول در موسم حج و در محلی به نام علیه اتفاق افتاد و سال بعد در همین محل گروه ۱۲ نفری دیگری از مردم مدینه با پیامبر بیعت کردند. این بیعت، بیعت زنان خوانده شد. در مرحله سوم هم یک گروه ۷۳ نفره که توسط دو گروه قبلی مسلمان شده بودند و دو زن در میانشان بود با پیامبر بیعت کردند. در بیعت دیگری که شجره نامیده شد هم زنان حضور داشتند.

بنابر نقل قول پیامبر در بیعت صفا که با تازه مسلمانان انجام گرفته بود، پیامبر دست خود را در ظرف آبی می برد و سپس زنان هم دست خود را در آب فرو می بردند. از جمله این زنان فاطمه بنت اسد مادر امیر المومنین است. امام صادق علیه السلام در مورد ایشان می فرمایند:

«با رسول خدا از مکه به مدینه مهاجرت کرد و در جنگ بدر هم حاضر بود و یازدهمین زنی بود که مسلمان شد.»

از دیگر زنان تأثیرگذار، ام کلثوم دختر عقبه بن ابی معیط بود که در اوایل بعثت اسلام آورد . او از جمله کسانی بود که به سوی دو قبله نماز گذارد و به سمت مدینه مهاجرت کرد.

یکی از مصادیق حضور زنان در گسترش اسلام، هجرت آنان بود که نوعی مجاهدت محسوب می شود. در آن عصر از ضروریات حفظ و گسترش اسلام بوده و بین زن و مرد هیچ تفاوتی وجود ندارد. کما اینکه پیامبر در راستای اجرای اوامر الهی هم به زنان و هم به مردان دستور مهاجرت دادند. در هجرت مسلمانان به حبشه و مدینه زنان نیز همپای مردان حضور داشتند. یکی از زنانی که در مهاجرت به مدینه شرکت داشت، اسما همسر زبیر بود. او میگوید:

در این مهاجرت، فرزندم عبدالله را حامله بودم و در قبا وضع حمل کردم.

راویان حدیث

حضور زنان در عرصه ی دانش در صدر اسلام، زنان همپای مردان به تلاوت و حفظ آیات قرآن و فراگیری حدیث پرداختند. در آن عصر آموختن دانش در میان مردم ننگ و عار تلقی می شد.

فراگیری حدیث و مشارکت در انتشار معارف در آغاز اسلام، کسب معارف و دانش اسلامی از دو منبع وحی الهی و سنت پیامبر بود. شمار بانوانی که فقط از رسول خدا نقل حدیث کرده اند و شیخ طوسی آنان را ثبت کرده به ۲۸ تن میرسد.

علما و ناقلان حدیث، اعتبار و اعتماد کاملی را برای زنان محدث قائل بودند. استادان زن غالباً در مساجد و یا اماکن عمومی به بیان حدیث می پرداختند. و یا در خانه و با اجازه همسران خود به این مهم مشغول بودند.

مشهورترین عالمان زن در زمان پیامبر، ام سلمه بود. او دارای منزلتی والا در علم و روایت حدیث بود. او پس از حضرت خدیجه، فاضل ترین و پرهیزگارترین زنان پیغمبر و داناترین آنها به کتاب و سنت است. تا جایی که عایشه در مورد او گفته:

«تو نخستین بانوی مهاجر از زنان رسول خدا می باشی و تو بزرگ مادران مومن هستی و جبرئیل بیشتر در خانه تو می بود.»

او از زنان فقیه صحابه به شمار می رفت و جابر بن عبد الله انصاری به فتوای او عمل می نمود. احادیثی که ایشان از پیامبر روایت کرده بالغ بر ۳۷۸ حدیث میباشد. روایات او در فضیلت حضرت على (ع) و اشعاری درباره ولایت اهل بیت است.

ام اسلم از زنان صحابه بود و فیض حضور حضرت سجاد (ع) را درک کرده بود. او به جهت کتب بسیاری که خوانده بود به ( قاریه الکتب) معروف بود. او به جهت روایت سنگریزه به صاحبه الحصاه نیز معروف شد و مورد توجه خاندان عصمت بود.

ام عطیه از زنان صحابه بود که دربیعت رضوان و جنگهای پیامبر شرکت داشت و مجروحین را مداوا میکرد. وی از پیامبر روایت نقل می کرد.

اروی دختر حارث بن عبدالمطلب، سحابی پیامبر و از بانوان فصیح و بلیغ بود. وی در برابر معاویه ناحق بودن خلافت او و اسلام نیاوردن او را تا فتح مکه به رخش کشید. از امانتداری و عمل به احکام الهی حضرت علی علیه السلام سخن گفت. عمر بن عاص و سعید بن عاص و مروان را مفتضح ساخت. شعری در فضایل حضرت على علیه السلام سرود و صفات آن حضرت را شمرد.

ام سنان دختر خیثمه نیز از شعرا و فضلای عرب بود و در نظم و نثر مهارت داشت. او اشعاری در مدح اهل بیت سرود و قبیله خود بنی مذحج را به نصرت و یاری ایشان ترغیب کرد.

مقالات بعدی را برای آشنایی بیشتر با نقش زنان در گسترش و دفاع از اسلام دنبال کنید.